การจำแนกประเภทย่อยและคำศัพท์ของนิยายวิทยาศาสตร์

สทีมพังก์ Steampunk
เป็นหนึ่งในแนวของนิยายวิทยาศาสตร์ ที่ตั้งสมมติฐานว่า 'ถ้าในช่วงปี ค.ศ. 1819 ถึงศตวรรษที่ 19 มีเทคโนโลยีระดับศตวรรษที่ 21 หรือเหนือกว่านั้นล่ะ?' ซึ่งถือเป็นแนวทางหนึ่งของการเล่าเรื่องประวัติศาสตร์ทางเลือก (Alternative History) จุดเด่นของสทีมพังก์คือการใช้เครื่องจักรกลแบบดั้งเดิม เช่น เครื่องจักรไอน้ำ แต่มีความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีที่เหนือชั้นกว่าปกติ พูดง่ายๆ ก็คือ 'การพบกันของฉากหลังในอดีตกับเทคโนโลยีแห่งอนาคต' นั่นเอง
*ผลงาน : Fallout 3, ปราสาทเวทมนตร์ของฮาวล์, Love, Death + Robots (รัก ตาย หุ่นยนต์) ตอนที่ 8 Good Hunting
 
ดีเซลพังก์ Dieselpunk
แนวทางที่เกิดขึ้นจากความคิดที่ว่า "ถ้าเราลองนำเสนอโลกทัศน์ที่ใกล้กว่าสทีมพังก์มาหน่อยล่ะ?" โดยเป็นแนวทางที่สะท้อนถึงทุกสิ่งทุกอย่างในช่วงปี ค.ศ. 1920 จนถึงช่วงเวลาที่สหรัฐอเมริกาเฟื่องฟูที่สุดในช่วงปี ค.ศ. 1950
*ผลงาน : BioShock, Machinarium
 
อะตอมพังก์ Atompunk
มีฉากหลังอยู่ในสหรัฐอเมริกาในช่วงประมาณปี ค.ศ. 1940-1960
 
ไซเบอร์พังก์ Cyberpunk
เป็นแนวทางของนิยายวิทยาศาสตร์ที่มักจะกล่าวถึงอนาคตอันใกล้นี้
*ผลงาน : Cyberpunk 2077, Ghost in the Shell (ผีในกระดองเครื่องจักร), Gattaca (ยีนส์แห่งอัจฉริยะ), Equals (คนไร้ความรู้สึก), Minority Report (รายงานคนร้าย), Equilibrium (ควบคุมอารมณ์), The Matrix (โลกเสมือน), Blade Runner, Alien, Cloverfield 10 Cloverfield Lane (ระทึกขวัญ), The Last Days on Mars (ซอมบี้บนดาวอังคาร), The Martian (คนอวกาศ), Gravity *รวมถึงแนวนาโนพังก์ Nanopunk ที่กล่าวถึงนาโนเทคโนโลยี, ไบโอพังก์ Biopunk ที่กล่าวถึงชีววิทยา, ไรโบพังก์ Ribopunk / Ribofunk (เป็นแนวย่อยของไซเบอร์พังก์ที่ใช้ไรโบโซม เป็นสัญลักษณ์ของวิศวกรรมพันธุกรรมที่รวมถึงโครงการจีโนมและการโคลนนิ่ง), การท่องเวลา (นิยายเรื่องเวลา/หนังเรื่องเบนจามิน บัตตัน, 11:11)
 
สลิปสตรีม Slipstream
การผสมผสานระหว่างนิยายวิทยาศาสตร์และแฟนตาซี ผลงานนิยายวิทยาศาสตร์ที่เขียนโดยผู้เขียนที่ไม่ได้เขียนนิยายวิทยาศาสตร์โดยเฉพาะ
*นักเขียนหลัก : Lucius Shepard, Connie Willis, Walter Jon Williams, Ray Bradbury, Ursula K. Le Guin, Kurt Vonnegut.
 
นิยายวิทยาศาสตร์แบบบุคคลนิยม
ตัวเอกเพียงคนเดียว พื้นที่ปิด สถานการณ์ที่ผุพังอยู่แล้วในสภาพแวดล้อมของนิยายวิทยาศาสตร์
*ผลงาน : First Man (สารคดี), Triangle (ปรโลก-การแยกตัวของจิตใจ-การถูกขังอยู่ในความทรงจำ), Edge of Tomorrow (กลับไปสู่จุดเริ่มต้นก่อนตาย), ARQ, Discovery (การฟื้นคืนชีพของมนุษย์หลังความตาย), Eternal Sunshine of the Spotless Mind (ลบความทรงจำของคนรักที่เลิกรากัน)
 
โพสต์อะพอคอลีปส์ post apocalypse
หลังหายนะ เป็นแนวย่อยของนิยายวิทยาศาสตร์ที่ใช้ธีมการสิ้นสุดโลก แนวทางการเล่าเรื่องเกี่ยวกับการล่มสลายของอารยธรรมและมนุษย์โดยเกิดจากภัยพิบัติครั้งใหญ่ เช่น สงครามครั้งใหญ่ ภัยธรรมชาติครั้งใหญ่ การระบาดของโรคระบาดครั้งใหญ่ หรือเหตุการณ์เหนือธรรมชาติ หรือการเล่าเรื่องเกี่ยวกับโลกหลังจากที่อารยธรรมและมนุษย์ล่มสลายไปแล้ว
*ผลงาน : Fallout, PlayerUnknown's Battlegrounds, Train to Busan, The Mist, The Walking Dead, I Am Legend, The Blind Side
 
สเปซโอเปร่า Space Opera
การผจญภัยในอวกาศ นิยายวิทยาศาสตร์ในรูปแบบมหากาพย์ สามารถแปลเป็นภาษาไทยได้ว่า 'อวกาศแอ็คชั่น' จริงๆ แล้ว ชื่อนี้เป็นชื่อที่ไม่เป็นทางการ โดยมาจากคำว่า อวกาศ+ละครน้ำเน่า (Space+Soap Opera) แม้ว่าจะเริ่มต้นจากการเรียกชื่อเล่นแบบนี้ แต่ต่อมาก็มีนิยายที่มีชื่อว่า 《Space Opera》 ออกมา และมีผลงานอย่างเช่น 《Star Wars》 หรือ 《Star Trek》 ตามมา จึงทำให้ภาพลักษณ์ของแนวทางนี้เปลี่ยนไป
*ผลงาน : Doctor Who, Marvel Comics, Guardians of the Galaxy, Star Trek, Avatar